FIR नंतर पुढची पायरी कोणती?

(FIR नंतरची संपूर्ण कायदेशीर प्रक्रिया – Advocate मार्गदर्शन)




प्रस्तावना

गुन्हा घडल्यानंतर पोलीस ठाण्यात FIR (First Information Report) नोंदवली जाते. मात्र FIR नंतर नेमकी कायदेशीर प्रक्रिया काय असते, पोलीस तपास कसा होतो, आरोपी व तक्रारदाराचे अधिकार कोणते असतात — याबाबत अनेकदा संभ्रम असतो. हा लेख FIR नंतरच्या प्रत्येक टप्प्याचे कायदेशीर व व्यावहारिक दृष्टिकोनातून स्पष्टीकरण देतो.

1) FIR नोंद झाल्यानंतर पोलीस तपास

FIR नोंदवल्यानंतर तपास अधिकारी (IO) गुन्ह्याचा तपास सुरू करतो. तपासामध्ये खालील बाबी समाविष्ट असतात :

• घटनास्थळाचा पंचनामा

• साक्षीदारांचे जबाब नोंदवणे

• भौतिक व दस्तऐवजी पुरावे गोळा करणे

• CCTV फुटेज, कॉल डिटेल्स, डिजिटल पुरावे संकलित करणे


👉 कायदेशीर बाब: तपास हा निष्पक्ष, कायद्याच्या चौकटीत व ठरवलेल्या प्रक्रियेनुसारच होणे आवश्यक आहे.


2) आरोपीस नोटीस किंवा अटक

गुन्ह्याच्या स्वरूपावर आधारित पुढील कारवाई केली जाते :

• कमी स्वरूपाचा / अटक न होणारा गुन्हा: चौकशीसाठी नोटीस

• गंभीर व दखलपात्र गुन्हा: कायद्यानुसार अटक

👉 अटक करताना आरोपीचे मूलभूत हक्क (कारणांची माहिती, वकीलाचा सल्ला, कुटुंबीयांना कळवणे) जपणे बंधनकारक आहे.


3) जबाब नोंद व पुराव्यांची पडताळणी

तपासादरम्यान :

• आरोपी व साक्षीदारांचे जबाब नोंदवले जातात

• जप्त पुराव्यांची कायदेशीर पडताळणी होते

• वैद्यकीय, तांत्रिक व फॉरेन्सिक अहवाल प्राप्त केले जातात

हे सर्व पुरावे पुढे न्यायालयीन कार्यवाहीसाठी महत्त्वाचे ठरतात.


4) चार्जशीट (Charge Sheet) दाखल करणे

तपास पूर्ण झाल्यानंतर पोलीस न्यायालयात चार्जशीट दाखल करतात.

• चार्जशीटमध्ये समाविष्ट बाबी

• आरोपीविरोधातील आरोप

• लागू कायदेशीर कलमे

• साक्षीदारांची यादी

• तपासादरम्यान गोळा केलेले पुरावे


👉 महत्त्वाचे: कायद्यातील ठराविक कालावधीत चार्जशीट दाखल न झाल्यास आरोपीला डिफॉल्ट जामिनाचा अधिकार प्राप्त होऊ शकतो.


5) न्यायालयीन कार्यवाही

चार्जशीट दाखल झाल्यानंतर :

• न्यायालय संज्ञान घेते

• आरोपीस समन्स / वॉरंट जारी होतात

• जामीन अर्ज, आरोप निश्चिती

• साक्षीपुरावे, युक्तिवाद व अंतिम निकाल


6) तक्रारदाराचे कायदेशीर अधिकार

• तक्रारदारास खालील अधिकार असतात :

• FIR ची मोफत प्रत मिळणे

• तपासाच्या प्रगतीची माहिती घेणे

• वरिष्ठ पोलीस अधिकाऱ्यांकडे तक्रार करणे

• आवश्यक ते अर्ज न्यायालयात सादर करणे

• निष्कर्ष:-

FIR दाखल होणे ही केवळ प्रक्रिया सुरू होण्याची पहिली पायरी आहे. त्यानंतर तपास, अटक/नोटीस, चार्जशीट व न्यायालयीन सुनावणी असे अनेक महत्त्वाचे टप्पे येतात. प्रत्येक टप्प्यावर योग्य वेळी कायदेशीर सल्ला घेणे हे आरोपी व तक्रारदार — दोघांसाठीही अत्यंत आवश्यक आहे.

FIR नंतर पुढची पायरी, FIR procedure in Marathi, FIR after process India, police investigation process, criminal law blog Marathi

Author

Authored by: Adv. Sachin Waghmare

(LL.M | Legal Practitioner)